Inhoudsopgave
Wat is een pictogram?
Een pictogram is een gestyleerde, visuele voorstelling die een bepaalde boodschap moet overdragen. Dat is een abstracte omschrijving. Maar de omschrijving komt tot leven met praktische voorbeelden uit ons alledaagse leven: verkeersborden.
Een opstaand driehoekig waarschuwingsbord met een rode rand en een hert erin betekent: ‘Pas op, overstekend wild’. Zo’n zelfde opstaand driehoekig waarschuwingsbord, maar nu met een vliegtuig erin betekent: ‘Pas op, laag vliegende vliegtuigen’.
Een verkeersbord is een schoolvoorbeeld van een pictogram, zelfs als er geen figuren in een verkeersbord staan (zoals het ronde verbodsbord met rode rand: ‘Verboden in te rijden’). Een pictogram is immers een gestyleerde, visuele voorstelling. Een tekening hoeft niet per se onderdeel uit te maken van een pictogram.
Pictogrammen kunnen vergezeld gaan van (enige) tekst. Denk aan een opstaand driehoekig waarschuwingsbord met alleen een uitroepteken erin. Dit verkeersbord betekent: ‘Opgelet!’ De vraag is dan wel: wat is de reden om waakzaam te zijn? Vaak helpt het als bij zo’n bord inderdaad staat aangegeven waarop weggebruikers moeten letten, bijvoorbeeld op fietsers op de rijbaan (die daar normaal gesproken niet komen, maat nu wel vanwege werkzaamheden). Een pictogram hoeft dus niet per se tekstloos te zijn. Zie straks ook de paragraaf Pictogrammen voor handleidingen.
Waarom wordt een pictogram gebruikt?
Een pictogram brengt vliegensvlug een betekenis over. In plaats van lange woordreeksen als ‘Deze parkeerplaats is bestemd voor gehandicapten’ is de gestyleerde afbeelding van een iemand in een rolstoel genoeg om dezelfde betekenis over te dragen. Mensen zijn visueel ingesteld en begrijpen beelden veel sneller dan woorden.
Het frappante daarbij is dat hetzelfde pictogram in een andere omgeving ook meteen een andere betekenis aanneemt. Mensen hebben geen enkel probleem deze nieuwe context te verdisconteren. Stel dat de afbeelding van iemand in een rolstoel nu niet als bordje bij een parkeerplaats staat, maar als sticker prijkt op de voor- en achterruit van een auto. Dan is de betekenis: ‘De eigenaar van dit voertuig is het toegestaan om op een parkeerplaats te parkeren dat is aangegeven met het rolstoelpictogram.’ Staat hetzelfde pictogram boven een treindeur? Dan betekent het pictogram: ‘Deze trein is rolstoeltoegankelijk.’
Vaak zijn mensen zich van deze betekenisverschuivingen niet bewust. In een luchthaven betekent een stijgend vliegtuig: vertrekhal. In een reismagazine betekent hetzelfde pictogram: vertrektijd(en).
Voorbeelden van pictogrammen
Een aantal voorbeelden van pictogrammen is al voorbijgekomen. Maar er is echt een enorme variatie in pictogrammen.
Denkt u aan pictogrammen die een verbod aangeven. Een anker met een rode streep erdoor betekent: ‘Hier niet aanmeren’. Natuurlijk zijn er ook pictogrammen die een gebod aangeven. Een blauw rond bord met daarin een man met een witte helm betekent: ‘U bent verplicht op dit terrein een helm te dragen’. Zo zijn er pictogrammen om nooduitgangen aan te geven, naar een restaurant te verwijzen (de bekende combinatie van mes en vork) enzovoort.
Dagelijks komen er pictogrammen bij. Denk aan het vrij nieuwe pictogram om een samenkomstplaats aan te geven in het geval van evacuatie na een noodsituatie. Dit is het pictogram met een viertal poppetjes waarbij een viertal pijlen op hen is gericht.
Als het pictogram goed is ontworpen, is de betekenis ervan meteen duidelijk. Iemand die voor de eerste per trein reist en bij het uitstappen op de deur een vallend mannetje in een gele opstaande driehoek ziet weet meteen: even goed uitkijken dat ik bij het uitstappen geen verkeerde stappen zet, want ik wil niet vallen.
Pictogrammen voor handleidingen
Een pictogram kan op twee manieren een rol spelen in een handleiding.
Allereerst is het mogelijk om de betekenis van een pictogram in een handleiding toe te lichten. In een handleiding voor een waterzuiveringsinstallatie staat zo goed als zeker een pictogram met een douchekop die aan een oog water afgeeft in de vorm van onderbroken verticale strepen. Achter dit pictogram geeft de handleiding dan een toelichting: ‘Dit pictogram staat voor een oogdouche in het geval de ogen in aanraking zijn gekomen met bijtende vloeistoffen’ (of ‘in de pijlrichting is een oogdouche voor noodgevallen te vinden’ als eronder een pijl staat in een bepaalde richting).
Meestal dient plaatsing van een pictogram in een handleiding een ander doel: om te waarschuwen. Volgens de zogenaamde ANSI Z535-standaard, een internationaal overgenomen standaard van de Amerikaanse organisatie NEMA (National Electrical Manufacturers Association), is een viertal waarschuwingen mogelijk. Deze zijn gebaseerd op een opstaande driehoek met een uitroepteken erin. De betekenis van een pictogram hangt in dit concrete geval dus niet af van de gestyleerde visuele voorstelling alleen, maar ook van de begeleidende woorden. Deze begeleidende woorden zijn:
- DANGER – Wie de in de handleiding en/of op borden beschreven maatregelen niet in acht neemt, loopt levensgevaar.
- WARNING – Wie de in de handleiding en/of op borden beschreven maatregelen niet in acht neemt, loopt levensgevaar of kans op zware verwondingen.
- CAUTION – Wie de in de handleiding en/of op borden beschreven maatregelen niet in acht neemt, loopt kans op verwondingen, zij het niet van dien aard dat deze tot de dood of een handicap zouden hoeven te leiden.
- NOTICE – Wie de in de handleiding en/of op borden beschreven maatregelen niet in acht neemt, kan schade aan materiaal veroorzaken of de eigen hygiëne in het geding brengen.
Daarnaast kan het zijn dat een technisch schrijver de gebruiker handige tips mee wil geven. Dan zou hij of zij bijvoorbeeld een pictogram met een ‘thumb up’ kunnen (laten) ontwerpen maar daaronder het korte woord ‘Tip!’. Op deze manier kan een lezer snel alle handige tips scannen.
Manualise: specialist in handleidingen
Manualise is niet alleen een specialist in handleidingen, maar is ook 100% vertrouwd met het gebruik van pictogrammen. Wanneer u wilt, ontwerpen wij voor u elk denkbaar nieuw pictogram. We zijn immers ook grafisch specialist. We hechten net zoveel waarde aan visuele informatie als aan tekst. Sterker nog: omdat ‘beeld’ veel sneller leidt tot begrip dan tekst, geven wij als het maar even kan de voorkeur aan beeld – inclusief elk denkbaar pictogram!